Upcycling Art: Jeden wyrzuci, inny zrobi sztukę!

Weronika Tokaj, 30 lipca 2019

Sztuka jest ważnym narzędziem do uwrażliwiania odbiorców na newralgiczne tematy społeczne, co w konsekwencji staje się katalizatorem zmian. Artyści widzą więcej, czują więcej i mówią to, czego dyplomatom jeszcze nie wypada. Jednym z głośniejszych tematów ostatnich lat jest ekologia i zgubny wpływ nieograniczonej konsumpcji na środowisko. Nie dziwi więc, że Upcycling, czyli artystyczne przetwarzanie „śmieci” jest jednym z ważniejszych trendów współczesnej sztuki.

Upcycling (zwany też: „junk / trash art” czyli sztuka śmieciowa albo „ready made art” – sztuka z gotowych elementów) oznacza dzieła stworzone ze starych obiektów tradycyjnie niepowiązanych ze sztuką, którym twórca nadaje inny, artystyczny kontekst i tym samym nie tylko je przetwarza (recycling), ale też podwyższa ich pierwotną wartość.

Pomysł, aby w sztuce wykorzystywać stare materiały, sam w sobie wcale nowy nie jest, rozkwitł podczas dwudziestolecia międzywojennego za sprawą awangardy zebranej wokół ruchu Dada. Takie dzieła jak Fontanna Marcela Duchampa umożliwiły przedmiotom codziennego użytku (w tym wypadku był to urynał) znalezienie się w najbardziej znanych galeriach sztuki i muzeach (w tym wypadku w MoMA w Nowym Jorku) i galeriach na świecie.

Artyści związani z dadaizmem używali starych i zaskakujących obiektów, aby podważyć definicję dzieła sztuki oraz, żeby wstrząsnąć publicznością. Dadaizm (a więc twórcze przetwarzanie przedmiotów) miał duży wpływ na artystów reprezentujących późniejsze nurty w sztuce, tj. Kubizm (Pablo Picasso), Surrealizm (Joseph Cornell), Pop Art (Robert Rauschenberg) czy Nowy Realizm (Arman a w Polsce Władysław Hasior, który w swoich rzeźbach wykorzystywał „zużyte rekwizyty codzienności”). 

To są twórcy, którzy przygotowali „śmieciom” artystyczny grunt, legitymizując ostatecznie ich wykorzystywanie, jako formę sztuki wysokiej. Obecnie artyści czerpią z tego dziedzictwa, ale w zupełnie innym celu. Jakim? Chcą zwrócić uwagę na konieczność przetwarzania tego, co już zostało wyprodukowane by tym samym dać wytchnienie naszej Planecie.

Takich współczesnych artystów jest wielu, tutaj ograniczę się tylko do trzech przykładów. W prestiżowym muzeum sztuki współczesnej M HKA w Antwerpii, odwiedzających wita ekstrawagancka, wielokolorowa instalacja. Jest to praca artysty Charlemagne Palestine  pod równie ekstrawaganckim tytułem „hhheiligggkkkarrrousellldddommm”.  Dzieło wykonane jest z setek pluszowych zabawek, które autor nazywa sierotami bo znajduje je w lumpeksach i na pchlich targach. Artysta daje im drugie, kolorowe życie, zachęca tym samym do nie skreślania starych przedmiotów i skłania do zobaczenia w nich nowego potencjału. W podobnym duchu działa Liliana Porter, która niedawno miała w Zachęcie swoją wystawę pt. Sytuacje. W pracach artystki stare, wyszperane figurki i zabawki stają się aktorami ukazującymi bardzo współczesne historie. W ten sposób pokazuje, że stare obiekty postawione w nowej sytuacji mogą uzyskać nowy kontekst, nowe życie i wciąż nas czegoś uczyć. Na koniec wspomnę o Projekcie 8848, zorganizowanym w 2012 w Katmandu, w Nepalu. Nazwa nie przez przypadek nawiązuje do wysokości najwyższej góry świata. Ten artystyczny polegał bowiem na artystycznym przetworzeniu ogromu śmieci, zebranych z Mont Everestu podczas jednej z wypraw. Do projektu zaangażowano artystów z całego świata, a rezultatem była nie tylko ciekawa wystawa ale też szokujące świadectwo tego, jak zaśmiecone są Himalaje.

Sztuka Upcyclingu uczy nas, że tak jak artyści możemy zastanowić się, zanim wyrzucimy starą rzecz. Może warto, w duchu bardziej kreatywnym i ekologicznym – dać śmieciom drugie życie.

W Galerii Art in House przedstawicielką sztuki Upcyclingu jest Dorota Brodowska, która w swoich pracach wykorzystuje części scenografii, mebli czy butelki. Jak sama mówi „ja daję tym przedmiotom drugie życie, a one moim pracom duszę, historię”.